\engtitle{.. maaNDuukya kaarikaa ( gauDapaada ) ..}## \itxtitle{.. maaNDuukya kaarikaa ( gauDapaada ) ..}##\endtitles #indian ## maaNDuukyopanishhat.h kaarikaa Send corrections to Kim Poulsen (poulsen@dk-online.dk) gauDapaada ## . sagauDapaadiiyakaarikaatharvavediiyamaaNDuukyopanishhat.h . OM bhadraM karNebhiH shR^iNuyaama devaa bhadraM pashyemaakshabhiryajatraaH . sthirairaN^gaistushhTuvaa.nsastanuubhirvyashema devahitaM yadaayuH .. bhadraM no api vaataya manaH .. OM shaantiH shaantiH shaantiH . hariH OM . OM ityetadaksharaM ida sarvaM tasyopavyaakhyaanaM bhuutaM bhavad.h bhavishhyaditi sarvamo.nkaara eva . yachchaanyat.h trikaalaatiitaM tadapyo.nkaara eva .. 1.. sarva hyetad.h brahmaayamaatmaa brahma so.ayamaatmaa chatushhpaat.h .. 2.. jaagaritasthaano bahishhpraGYaH saptaaN^ga ekonavi.nshatimukhaH sthuula bhugvaishvaanaraH prathamaH paadaH .. 3.. svapnasthaano.antaHpraGYaaH saptaaN^ga ekonavi.nshatimukhaH praviviktabhuktaijaso dvitiiyaH paadaH .. 4.. yatra supto na kaJNchana kaamaM kaamayate na kaJNchana svapnaM pashyati tat.h sushhuptam.h . sushhuptasthaana ekiibhuutaH praGYaanaghana evaanandamayo hyaanandabhuk.h cheto mukhaH praaGYastR^itiiyaH paadaH .. 5.. eshha sarveshvaraH eshha sarvaGYa eshho.antaryaamyeshha yoniH sarvasya prabhavaapyayau hi bhuutaanaam.h .. 6.. atraite shlokaa bhavanti bahishhpraGYo vibhurvishvo hyantaHpraGYastu taijasaH . ghanapraGYastathaa praaGYa eka eva tridhaa smR^itaH .. 1.. dakshiNaakshimukhe vishvo manasyantastu taijasaH . aakaashe cha hR^idi praaGYastridhaa dehe vyavasthitaH .. 2.. vishvo hi sthuulabhuN^nityaM taijasaH praviviktabhuk.h . aanandabhuk.h tathaa praaGYastridhaa bhogaM nibodhata .. 3.. sthuulaM tarpayate vishvaM praviviktaM tu taijasam.h . aanandashcha tathaa praaGYaM tridhaa tR^iptiM nibodhata .. 4.. trishhu dhaamasu yadbhojyaM bhoktaa yashcha prakiirtitaH . vedaitadubhayaM yastu sa bhuJNjaano na lipyate .. 5.. prabhavaH sarvabhaavaanaaM sataamiti vinishchayaH . sarvaM janayati praaNashcheto.n.ashuunpurushhaH pR^ithak.h .. 6.. vibhuutiM prasavaM tvanye manyante sR^ishhTichintakaaH . svapnamaayaasaruupeti sR^ishhTiranyairvikalpitaa .. 7.. ichchhaamaatraM prabhoH sR^ishhTiriti sR^ishhTau vinishchitaaH . kaalaatprasuutiM bhuutaanaaM manyante kaalachintakaaH .. 8.. bhogaarthaM sR^ishhTirityanye kriiDaarthamiti chaapare . devasyaishha svabhaavo.ayamaaptakaamasya kaa spR^ihaa .. 9.. naantaHpraGYaM na bahishhpraGYaM nobhayataHpraGYaM na praGYaanaghanaM na praGYaM naapraGYaM . adR^ishhTamavyavahaaryamagraahyamalakshaNaM achintyamavyapadeshyamekaatmapratyayasaaraM prapaJNchopashamaM shaantaM shivamadvaitaM chaturthaM manyante sa aatmaa sa viGYeyaH .. 7.. atraite shlokaa bhavanti nivR^itteH sarvaduHkhaanaamiishaanaH prabhuravyayaH . advaitaH sarvabhaavaanaaM devasturyo vibhuH smR^itaH .. 10.. kaaryakaaraNabaddhau taavishhyete vishvataijasau . praaGYaH kaaraNabaddhastu dvau tau turye na sidhyataH .. 11.. na.a.atmaanaM na paraa.nshchaiva na satyaM naapi chaanR^itam.h . praaGYaH kiJNchana sa.nvetti turyaM tatsarvadR^iksadaa .. 12.. dvaitasyaagrahaNaM tulyamubhayoH praaGYaturyayoH . biijanidraayutaH praaGYaH saa cha turye na vidyate .. 13.. svapnanidraayutaavaadyau praaGYastvasvapnanidrayaa . na nidraaM naiva cha svapnaM turye pashyanti nishchitaaH .. 14.. anyathaa gR^ihNataH svapno nidraa tattvamajaanataH . viparyaase tayoH kshiiNe turiiyaM padamashnute .. 15.. anaadimaayayaa supto yadaa jiivaH prabudhyate . ajamanidramasvapnamadvaitaM budhyate tadaa .. 16.. prapaJNcho yadi vidyeta nivarteta na sa.nshayaH . maayaamaatramidaM dvaitamadvaitaM paramaarthataH .. 17.. vikalpo vinivarteta kalpito yadi kenachit.h . upadeshaadayaM vaado GYaate dvaitaM na vidyate .. 18.. so.ayamaatmaa.adhyaksharamo.nkaro.adhimaatraM paadaa maatraa maatraashcha paadaa akaara ukaaro makaara iti .. 8.. jaagaritasthaano vaishvaanaro.akaaraH prathamaa maatraa.a.apteraadimattvaad.h vaa.a.apnoti ha vai sarvaan.h kaamaanaadishcha bhavati ya evaM veda .. 9.. svapnasthaanastaijasa ukaaro dvitiiyaa maatrotkarshhaad.h ubhayatvaadvotkarshhati ha vai GYaanasantatiM samaanashcha bhavati naasyaabrahmavitkule bhavati ya evaM veda .. 10.. sushhuptasthaanaH praaGYo makaarastR^itiiyaa maatraa miterapiitervaa minoti ha vaa ida sarvamapiitishcha bhavati ya evaM veda .. 11.. atraite shlokaa bhavanti vishvasyaatvavivakshaayaamaadisaamaanyamutkaTam.h . maatraasampratipattau syaadaaptisaamaanyameva cha .. 19.. taijasasyotvaviGYaana utkarshho dR^ishyate sphuTam.h . maatraasampratipattau syaadubhayatvaM tathaavidham.h .. 20.. makaarabhaave praaGYasya maanasaamaanyamutkaTam.h . maatraasampratipattau tu layasaamaanyameva cha .. 21.. trishhu dhaamasu yattulyaM saamaanyaM vetti nishchitaH . sa puujyaH sarvabhuutaanaaM vandyashchaiva mahaamuniH .. 22.. akaaro nayate vishvamukaarashchaapi taijasam.h . makaarashcha punaH praaGYaM naamaatre vidyate gatiH .. 23.. amaatrashchaturtho.avyavahaaryaH prapaJNchopashamaH shivo.advaita evamo.nkaara aatmaiva sa.nvishatyaatmanaa.a.atmaanaM ya evaM veda .. 12.. atraite shlokaa bhavanti o.nkaaraM paadasho vidyaatpaadaa maatraa na sa.nshayaH . o.nkaaraM paadasho GYaatvaa na kiJNchidapi chintayet.h .. 24.. yuJNjiita praNave chetaH praNavo brahma nirbhayam.h . praNave nityayuktasya na bhayaM vidyate kvachit.h .. 25.. praNavo hyaparaM brahma praNavashcha paraH smR^itaH . apuurvo.anantaro.abaahyo.anaparaH praNavo.avyayaH .. 26.. sarvasya praNavo hyaadirmadhyamantastathaiva cha . evaM hi praNavaM GYaatvaa vyashnute tadanantaram.h .. 27.. praNavaM hiishvaraM vidyaatsarvasya hR^idi sa.nsthitam.h . sarvavyaapinamoN^kaaraM matvaa dhiiro na shochati .. 28.. amaatro.anantamaatrashcha dvaitasyopashamaH shivaH . o.nkaaro vidito yena sa munirnetaro janaH .. 29.. iti maaNDuukyopanishhadarthaavishhkaraNaparaayaa.nsu gauDapaadiyakaariikaayaa.nsu prathamamaagamaprakaraNam.h .. 1.. . OM tatsat.h . gauDapaadiiyakaarikaasu vaitathyaakhyaM ditiiyaM prakaraNam.h . . hariH OM . vaitathyaM sarvabhaavaanaaM svapna aahurmaniishhiNaH . antaHsthaanaattu bhaavaanaaM sa.nvR^itatvena hetunaa .. 1.. adiirghatvaachcha kaalasya gatvaa deshaanna pashyati . pratibuddhashcha vai sarvastasmindeshe na vidyate .. 2.. abhaavashcha rathaadinaaM shruuyate nyaayapuurvakam.h . vaitathyaM tena vai praaptaM svapna aahuH prakaashitam.h .. 3.. antaHsthaanaattu bhedaanaaM tasmaajjaagarite smR^itam.h . yathaa tatra tathaa svapne sa.nvR^itatvena bhidyate .. 4.. svapnajaagaritasthaane hyekamaahurmaniishhiNaH . bhedaanaaM hi samatvena prasiddhenaiva hetunaa .. 5.. aadaavante cha yannaasti vartamaane.api tattathaa .. vitathaiH sadR^ishaaH santo.avitathaa iva lakshitaaH .. 6.. saprayojanataa teshhaaM svapne vipratipadyate . tasmaadaadyantavattvena mithyaiva khalu te smR^itaaH .. 7.. apuurvaM sthaanidharmo hi yathaa svarganivaasinaam.h . taanyaM prekshate gatvaa yathaiveha sushikshitaH .. 8.. svapnavR^ittavapi tvantashchetasaa kalpitaM tvasat.h . bahishchetogR^ihiitaM sad.hdR^ishhTaM vaitathyametayoH .. 9.. jaagrad.hvR^ittaavapi tvantashchetasaa kalpitaM tvasat.h . bahishchetogR^ihiitaM sadyuktaM vaitathyametayoH .. 10.. ubhayorapi vaitathyaM bhedaanaaM sthaanayoryadi . ka etaanbudhyate bhedaan.h ko vai teshhaaM vikalpakaH .. 11.. kalpayatyaatmanaa.a.atmaanamaatmaa devaH svamaayayaa sa eva budhyate bhedaaniti vedaantanishchayaH .. 12.. vikarotyaparaanbhaavaanantashchitte vyavasthitaan.h . niyataa.nshcha bahishchitta evaM kalpayate prabhuH .. 13.. chittakaalaa hi ye.antastu dvayakaalaashcha ye bahiH .. kalpitaa eva te sarve visheshho naanyahetukaH .. 14.. avyaktaa eva ye.antastu sphuTaa eva cha ye bahiH . kalpitaa eva te sarve visheshhastvindriyaantare .. 15.. jiivaM kalpayate puurvaM tato bhaavaanpR^ithagvidhaan.h . baahyaanaadhyaatmikaa.nshchaiva yathaavidyastathaasmR^itiH .. 16.. anishchitaa yathaa rajjurandhakaare vikalpitaa . sarpadhaaraadibhirbhaavaistadvadaatmaa vikalpitaH .. 17.. nishchitaayaaM yathaa rajjvaaM vikalpo vinivartate . rajjureveti chaadvaitaM tadvadaatmavinishchayaH .. 18.. praaNaadibhiranantaishcha bhaavairetairvikalpitaH . maayaishhaa tasya devasya yayaa sammohitaH svayam.h .. 19.. praaNa iti praaNavido bhuutaaniiti cha tadvidaH . guNaa iti guNavidastattvaaniiti cha tadvidaH .. 20.. paadaa iti paadavido vishhayaa iti tadvidaH . lokaa iti lokavido devaa iti cha tadvidaH .. 21.. vedaa iti vedavido yaGYaa iti cha tadvidaH . bhokteti cha bhoktR^ivido bhojyamiti cha tadvidaH .. 22.. suukshma iti suukshmavidaH sthuula iti cha tadvidaH . muurta iti muurtavido.amuurta iti cha tadvidaH .. 23.. kaala iti kaalavido disha iti cha tadvidaH . vaadaa iti vaadavido bhuvanaaniiti tadvidaH .. 24.. mana iti manovido buddhiriti cha tadvidaH . chittamiti chittavido dharmaadharmau cha tadvidaH .. 25.. paJNchavi.nshaka ityeke shhaD.hvi.nsha chaapare . ekatri.nshaka ityaahuranaanta iti chaapare .. 26.. lokaallokavidaH praahuraashramaa iti tadvidaH . striipu.nnapu.nsakaM laiN^gaaH paraaparamathaapare .. 27.. sR^ishhTiriti sR^ishhTivido laya iti cha tadvidaH . sthitiriti sthitividaH sarve cheha tu sarvadaa .. 28.. yaM bhaavaM darshayedyasya taM bhaavaM sa tu pashyati . taM chaavati sa bhuutvaa.asau tad.hgrahaH samupaiti tam.h .. 29.. etaireshho.apR^itharabhaavaiH pR^ithageveti lakshitaH . evaM yo veda tattvena kalpayetso.avishaN^kitaH .. 30.. svapnamaaye yathaa dR^ishhTe gandharvanagaraM yathaa . tathaa vishvamidaM dR^ishhTaM vedaanteshhu vichakshaNaiH .. 31.. na virodho na chotpattirna baddho na cha saadhakaH . na mumukshurna vai mukta ityeshhaa paramaarthataa .. 32.. bhaavairasad.hbhirevaayamadvayena cha kalpitaH . bhaavaa apyadvayenaiva tasmaadadvayataa shivaa .. 33.. naa.a.atmabhaavena naanedaM na svenaapi kathaJNchana . na pR^ithaN^naapR^ithakkiJNchiditi tattvavido viduH .. 34.. viitaraagabhayakrodhairmunibhirvedapaaragaiH . nirvikalpo hyayaM dR^ishhTaH prapaJNchopashamo.advayaH .. 35.. tasmaadevaM viditvainamadvaite yojayetsmR^itim.h . advaitaM samanupraapya jaDavallokamaacharet.h .. 36.. nistutirnirnamaskaaro niHsvadhaakaara eva cha . chalaachalaniketashcha yatiryaadR^ichchhiko bhavet.h .. 37.. tattvamaadhyaatmikaM dR^ishhTvaa tattvaM dR^ishhTvaa tu baahyataH . tattviibhuutastadaaraamastattvaadaprachyuto bhavet.h .. 38.. iti gauDapaadiiyakaarikaasu vaitathyaakyaM dvitiiyamprakaraNam.h .. 2.. OM .. upaasaanaashrito dharmo jaate brahmaNi vartate . praagutpatterajaM sarvaM tenaasau kR^ipaNaH smR^itaH .. 1.. ato vakshyaamyakaarpaNyamajaati samataaM gatam.h . yathaa na jaayate kiJNchijjaayamaanaM samantataH .. 2.. aatmaa hyaakaashavajjiivairghaTaakaashairivoditaH . ghaTaadivachcha saN^ghaatairjaataavetannidarshanam.h .. 3.. ghaTaadishhu praliineshhu ghaTaakaashaadayo yathaa . aakaashe sampraliiyante tadvajjiivaa ihaa.a.atmani .. 4.. yathaikasminghaTaakaashe rajodhuumaadibhiryute . na sarve samprayujyante tadvajjiivaaH sukhaadibhiH .. 5.. ruupakaaryasamaakhyaashcha bhidyante tatra tatra vai . aakaashasya na bhedo.asti tadvajjiiveshhu nirNayaH .. 6.. naa.a.akaashasya ghaTaakaasho vikaaraavayavau yathaa . naivaa.a.atmanaH sadaa jiivo vikaaraavayavau tathaa .. 7.. yathaa bhavati baalaanaaM gaganaM malinaM malaiH . tathaa bhavatyabuddhaanaamaatmaa.api malino malaiH .. 8.. maraNe sambhave chaiva gatyaagamanayorapi . sthitau sarvashariireshhu aakaashenaavilakshaNaH .. 9.. saN^ghaataaH svapnavatsarve aatmamaayaavisarjitaaH . aadhikye sarvasaamye vaa nopapattirhi vidyate .. 10.. rasaadayo hi ye koshaa vyaakhyaataastaittiriiyake . teshhaamaatmaa paro jiivaH khaM yathaa samprakaashitaH .. 11.. dvayordvayormadhuGYaane paraM brahma prakaashitam.h . pR^ithivyaamudare chaiva yathaa.a.akaashaH prakaashitaH .. 12.. jiivaatmanorananyatvamabhedena prashasyate . naanaatvaM nindyate yachcha tadevaM hi samaJNjasam.h .. 13.. jiivaatmanoH pR^ithaktvaM yatpraagutpatteH prakiirtitam.h . bhavishhyad.hvR^ittyaa gauNaM tanmukhyatvaM hi na yujyate .. 14.. mR^illohavisphuliN^gaadyai sR^ishhTiryaa choditaa.anyathaa . upaayaH so.avataaraaya naasti bhedaH kathaJNchana .. 15.. aashramaastrividhaa hiinamadhyamotkR^ishhTadR^ishhTayaH . upaasanopadishhTeyaM tadarthamanukampayaa .. 16.. svasiddhaantavyavasthaasu dvaitino nishchitaa dR^iTham.h . parasparaM virudhyante tairayaM na virudhyate .. 17.. advaitaM paramaartho hi dvaitaM tad.hbheda uchyate . teshhaamubhayathaa dvaitaM tenaayaM na virudhyate .. 18.. maayayaa bhidyate hyetannaanyathaa.ajaM kathaJNchana . tattvato bhidyamaane hi martyataamamR^itaM vrajet.h .. 19.. ajaatasyaiva bhaavasya jaatimichchhanti vaadinaH . ajaato hyamR^ito bhaavo martyataaM kathameshhyati .. 20.. na bhavatyamR^itaM martyaM na martyamamR^itaM tathaa . prakR^iteranyathaabhaavo na kathaJNchid.hbhavishhyati .. 21.. svabhaavonamR^ito yasya bhaavo gachchhati martyataam.h . kR^itakenaamR^itastasya kathaM sthaasyati nishchalaH .. 22.. bhuutato.abhuutato vaa.api sR^ijyamaane samaa shrutiH . nishchitaM yuktiyuktiM cha yattad.hbhavati netarat.h .. 23.. neha naaneti chaa.a.amnaayaadindro maayaabhirityapi .. ajaayamaano bahudhaa maayayaa jaayate tu saH .. 24.. sambhuuterapavaadaachcha sambhavaH pratishhidhyate . ko nvenaM janayediti kaaraNaM pratishhidhyate .. 25.. sa eshha neti netiiti vyaakhyaataM nihnute yataH . sarvamagraahyabhaavena hetunaa.ajaM prakaashate .. 26.. sato hi maayayaa janma yujyate na tu tattvataH . tattvato jaayate yasya jaataM tasya hi jaayate .. 27.. asato maayayaa janma tattvato naiva yujyate . vandhyaaputro na tattvena maayayaa vaa.api jaayate .. 28.. yathaa svapne dvayaabhaasaM spandate maayayaa manaH . tathaa jaagrad.hdvayaabhaasaM spandate maayayaa manaH .. 29.. advayaM cha dvayaabhaasaM manaH svapne na sa.nshayaH . advayaM cha dvayaabhaasaM tathaa jaagranna sa.nshayaH .. 30.. manodR^ishyamidaM dvaitaM yatkiJNchitsacharaacharam.h . manaso hyamaniibhaave dvaitaM naivopalabhyate .. 31.. aatmasatyaanubodhena na saN^kalpayate yadaa . amanastaaM tadaa yaati graahyaabhaave tadagraham.h .. 32.. akalpakamajaM GYaanaM GYeyaabhinnaM prachakshate . brahmaGYeyamajaM nityamajenaajaM vibudhyate .. 33.. nigR^ihiitasya manaso nirvikalpasya dhiimataH . prachaaraH sa tu viGYeyaH sushhupte.anyo na tatsamaH .. 34.. liiyate hi sushhupte tannigR^ihiitaM na liiyate . tadeva nirbhayaM brahma GYaanaalokaM samantataH .. 35.. ajamanidramasvapnamanaamakamaruupakam.h . sakR^idvibhaataM sarvaGYaM nopachaaraH kathaJNchana .. 36.. sarvaabhilaapavigataH sarvachintaasamutthitaH . suprashaantaH sakR^ijjyotiH samaadhirachalo.abhayaH .. 37.. graho na tatra notsargrashchintaa yatra na vidyate . aatmasa.nsthaM tadaa GYaanamajaati samataaM gatam.h .. 38.. asparshayogo vai naama durdarshaH sarvayogibhiH . yogino bibhyati hyasmaadabhaye bhayadarshinaH .. 39.. manaso nigrahaayattamabhayaM sarvayoginaam.h . duHkhakshayaH prabodhashchaapyakshayaa shaantireva cha .. 40.. utseka udadheryadvatkushaagreNaikabindunaa . manaso nigrahastadvad.hbhavedaparikhedataH .. 41.. upaayena nigR^ihNiiyaadvikshiptaM kaamabhogayoH . suprasannaM laye chaiva yathaa kaamo layastathaa .. 42.. duHkhaM sarvamanusmR^itya kaamabhogaannivartayet.h . ajaM sarvamanusmR^itya jaataM naiva tu pashyati .. 43.. laye sambodhayechchittaM vikshiptaM shamayetpunaH . sakashhaayaM vijaaniiyaatsamapraaptaM na chaalayet.h .. 44.. naa.a.asvaadayetsukhaM tatra niHsaN^gaH praGYayaa bhavet.h . nishchalaM nishcharachchittamekii kuryaatprayatnataH .. 45.. yadaa na liiyate chittaM na cha vikshipyate punaH . aniN^ganamanaabhaasaM nishhpannaM brahma tattadaa .. 46.. svasthaM shaantaM sanirvaNamakathyaM sukhamuttamam.h . ajamajena GYeyena sarvaGYaM parichakshate .. 47.. na kashchijjaayate jiivaH sambhavo.asya na vidyate . etattaduttamaM satyaM yatra kiJNchinna jaayate .. 48.. iti gauDapaadiyakaarikaayaamadvaitaakhyaM tR^itiiyaM prakaraNam.h .. 3.. OM tatsat.h .. GYaanenaa.a.akaashakalpena dharmaanyo gaganopamaan.h . GYeyaashinnena sambuddhastaM vande dvipadaaM varam.h .. 1.. asparshayogo vai naama sarvasattvasukho hitaH . avivaado.aviruddhashcha deshitastaM namaamyam.h .. 2.. bhuutasya jaatimichchhanti vaadinaH kechideva hi . abhuutasyaapare dhiiraa vivadantaH parasparam.h .. 3.. bhuutaM na jaayate kiJNchidabhuutaM naiva jaayate . vivadanto dvayaa hyevamajaatiM khyaapayanti te .. 4.. khyaapyamaanaamajaatiM tairanumodaamahe vayam.h . vivadaamo na taiH saardhamavivaadaM nibodhata .. 5.. ajaatasyaiva dharmasya jaatimichchhanti vaadinaH . ajaato hyamR^ito dharmo martyataaM kathameshhyati .. 6.. na bhavatyamR^itaM martyaM na martyamamR^itaM tathaa . prakR^iteranyathaabhaavo na kathaJNchid.hbhavishhyati .. 7.. svabhaavenaamR^ito yasya dharmo gachchhati martyataam.h . kR^itakenaamR^itastasya kathaM sthaasyati nishchalaH .. 8.. saa.nsiddhikii svaabhaavikii sahajaa akR^itaa cha yaa . prakR^itiH seti viGYeyaa svabhaavaM na jahaati yaa .. 9.. jaraamaraNanirmuktaaH sarve dharmaaH svabhaavataH . jaraamaraNamichchhantashchyavante tanmaniishhayaa .. 10.. kaaraNaM yasya vai kaaryaM kaaraNaM tasya jaayate . jaayamaanaM kathamajaM bhinnaM nityaM kathaM cha tat.h .. 11.. kaaraNaadyadyananyatvamataH kaaryamajaM yadi . jaayamaanaaddhi vai kaaryaatkaaraNaM te kathaM dhruvam.h .. 12.. ajaadvai jaayate yasya dR^ishhTaantastasya naasti vai . jaataachcha jaayamaanasya na vyavasthaa prasajyate .. 13.. hetoraadiH phalaM yeshhaamaadirhetuH phalasya cha . hetoH phalasya chaanaadiH kathaM tairuupavarNyate .. 14.. hetoraadiH phalaM yeshhaamaadirhetuH phalasya cha . tathaa janma bhavetteshaaM putraajjanma pituryathaa .. 15.. sambhave hetuphalayoreshhitavyaH kramastvayaa . yugapatsambhave yasmaadasambandho vishhaaNavat.h .. 16.. phalaadutpadyamaanaH sanna te hetuH prasidhyati . aprasiddhaH kathaM hetuH phalamutpaadayishhyati .. 17.. yadi hetoH phalaatsiddhiH phalasiddhishcha hetutaH . kataratpuurvanishhpannaM yasya siddhirapekshayaa .. 18.. ashaktirapariGYaanaM kramakopo.atha vaa punaH . evaM hi sarvathaa buddhairajaatiH paridiipitaa .. 19.. biijaaN^kuraakhyo dR^ishhTaantaH sadaa saadhyasamo hi saH . na hi saadhyasamo hetuH siddhau saadhyasya yujyate .. 20.. puurvaaparaapariGYaanamajaateH paridiipakam.h . jaayamaanaaddhi vai dharmaatkathaM puurvaM na gR^ihyate .. 21.. svato vaa parato vaa.api na kiJNchidvastu jaayate . sadasatsadasadvaa.api na kiJNchidvastu jaayate .. 22.. heturna jaayate.anaadeH phalaM chaapi svabhaavataH . aadirna vidyate yasya tasya hyaadirna vidyate .. 23.. praGYapteH sanimittatvamanyathaa dvayanaashataH . saN^kleshasyopalabdheshcha paratantraastitaa mataa .. 24.. praGYapteH sanimittatvamishhyate yuktidarshanaat.h . nimittasyaanimittatvamishhyate bhuutadarshanaat.h .. 25.. chittaM na sa.nspR^ishatyarthaM naarthaabhaasaM tathaiva cha . abhuuto hi yatashchaartho naarthaabhaasastataH pR^ithak.h .. 26.. nimittaM na sadaa chittaM sa.nspR^ishatyadhvasu trishhu . animitto viparyaasaH kathaM tasya bhavishhyati .. 27.. tasmaanna jaayate chittaM chittadR^ishyaM na jaayate . tasya pashyanti ye jaatiM khe vai pashyanti te padam.h .. 28.. ajaataM jaayate yasmaadajaatiH prakR^itistataH . prakR^iteranyathaabhaavo na kathaJNchid.hbhavishhyati .. 29.. anaaderantavattvaM cha sa.nsaarasya na setsyati . anantataa chaa.a.adimato mokshasya na bhavishhyati .. 30.. aadaavante cha yannaasti vartamaane.api tattathaa . vitathaiH sadR^ishaaH santo.avitathaa iva lakshitaaH .. 31.. saprayojanataa teshhaaM svapne vipratipadyate . tasmaadaadyantavattvena mithyaiva khalu te smR^itaaH .. 32.. sarve dharmaa smR^ishhaa svapne kaayasyaantarnidarshanaat.h . sa.nvR^ite.asminpradeshe vai bhuutaanaaM darshanaM kutaH .. 33.. na yuktaM darshanaM gatvaa kaalasyaaniyamaad.htau . pratibuddhashcha vai sarvastasmindeshe na vidyate .. 34.. mitraadyaiH saha saMmantrya sambuddho na prapadyate . gR^ihiitaM chaapi yatkiJNchitpratibuddho na pashyati .. 35.. svapne chaavastukaH kaayaH pR^ithaganyasya darshanaat.h . yathaa kaayastathaa sarvaM chittadR^ishyamavastukam.h .. 36.. grahaNaajjaagaritavattaddhetuH svapne ishhyate . taddhetutvaattu tasyaiva sajjaagaritamishhyate .. 37.. utpaadasyaaprasiddhatvaadajaM sarvamudaahR^itam.h . na cha bhuutaadabhuutasya sambhavo.asti kathaJNchana .. 38.. asajjaagarite dR^ishhTvaa svapne pashyati tanmayaH . asatsvapne.api dR^ishhTvaa cha pratibuddho na pashyati .. 39.. naastyasaddhetukamasatsadasaddhetukaM tathaa . sachcha saddhetukaM naasti saddhetukamasatkutaH .. 40.. viparyaasaadyathaa jaagradachintyaanbhuutavatspR^ishet.h . tathaa svapne viparyaasaat.h dharmaastatraiva pashyati .. 41.. upalambhaatsamaachaaraadastivastutvavaadinaam.h . jaatistu deshitaa buddhaiH ajaatestrasataaM sadaa .. 42.. ajaatestrasataaM teshhaamupalambhaadviyanti ye . jaatidoshhaa na setsyanti doshho.apyalpo bhavishhyati .. 43.. upalambhaatsamaachaaraanmaayaahastii yathochyate . upalambhaatsamaachaaraadasti vastu tathochyate .. 44.. jaatyaabhaasaM chalaabhaasaM vastvaabhaasaM tathaiva cha . ajaachalamavastutvaM viGYaanaM shaantamadvayam.h .. 45.. evaM na jaayate chittameva.ndharmaa ajaaH smR^itaaH . evameva vijaananto na patanti viparyate .. 46.. R^ijuvakraadikaabhaasamalaataspanditaM yathaa . grahaNagraahakaabhaasaM viGYaanaspanditaM tathaa .. 47.. aspandamaanamalaatamanaabhaasamajaM yathaa . aspandamaanaM viGYaanamanaabhaasamajaM tathaa .. 48.. alaate spandamaane vai naa.a.abhaasaa anyatobhuvaH . na tato.anyatra nispandaannaalaataM pravashanti te .. 49.. na nirgataa alaataatte dravyatvaabhaavayogataH . viGYaane.api tathaiva syuraabhaasasyaavisheshataH .. 50.. viGYaane spandamaane vai naa.a.abhaasaa anyatobhuvaH . na tato.anyatra nispandaanna viGYaanaM vishanti te .. 51.. na nirgataaste viGYaanaad.hdravyatvaabhaavayaagataH . kaaryakaaraNataabhaavaadyato.achintyaaH sadaiva te .. 52.. dravyaM dravyasya hetuH syaadanyadanyasya chaiva hi . dravyatvamanyabhaavo vaa dharmaaNaaM nopapadyate .. 53.. evaM na chittajaa dharmaashchittaM vaa.api na dharmajam.h . evaM hetuphalaajaatiM pravishanti maniishhiNaH .. 54.. yaavaddhetuphalaaveshastaavaddhetuphalod.hbhavaH . kshiiNe hetuphalaaveshe naasti hetuphalod.hbhavaH .. 55.. yaavaddhetuphalaaveshaH sa.nsaarastaavadaayataH . kshiiNe hetuphalaaveshe sa.nsaaraM na prapadyate .. 56.. sa.nvR^ityaa jaayate sarvaM shaashvataM naasti tena vai . sad.hbhaavena hyajaM sarvamuchchhedastena naasti vai .. 57.. dharmaa ya iti jaayante jaayante te na tattvataH . janma maayopamaM teshhaaM saa cha maayaa na vidyate .. 58.. yathaa maayaamayaadbiijaajjaayate tanmayo.aN^kuraH . naasau nityo na chochchhyedii tadvaddharmeshhu yojanaa .. 59.. naajeshhu sarvadharmeshhu shaashvataashaashvataabhidhaa . yatra varNaa na vartante vivekastatra nochyate .. 60.. yathaa svapne dvayaabhaasaM chittaM chalati maayayaa . tathaa jaagrad.hdvayaabhaasaM chittaM chalati maayayaa .. 61.. advayaM cha dvayaabhaasaM chittaM svapne na sa.nshayaH . advayaM cha dvayaabhaasaM tathaa jaagranna sa.nshayaM .. 62.. svapnadR^ikpracharansvapne dikshu vai dashasu sthitaan.h . aNDajaansvedajaanvaa.api jiivaanpashyati yaansadaa .. 63.. svapnadR^ikchittadR^ishyaaste na vidyante tataH pR^ithak.h . tathaa tad.hdR^ishyamevedaM svapnadR^ikchittamishhyate .. 64.. charaJNjaagarite jaagraddikshu vai dashasu sthitaan.h . aNDajaansvedajaanvaa.api jiivaanpashyati yaansadaa .. 65.. jaagrachchitekshaNiiyaaste na vidyante tataH pR^ithak.h . tathaa tahR^ishyamevedaM jaagratashchittamishhyate .. 66.. ubhe hyanyonyadR^ishye te kiM tadastiiti nochyate . lakshaNaashuunyamubhayaM tanmatenaiva gR^ihyate .. 67.. yathaa svapnamayo jiivo jaayate mriyate.api cha . tathaa jiivaa amii sarve bhavanti na bhavanti cha .. 68.. yathaa maayaamayo jiivo jaayate mriyate.api cha . tathaa jiivaa amii sarve bhavanti na bhavanti cha .. 69.. yathaa nirmitako jiivo jaayate mriyate.api vaa . tathaa jiivaa amii sarve bhavanti na bhavanti cha .. 70.. na kashchijjaayate jiivaH sambhavo.asya na vidyate . etattaduttamaM satyaM yatra kiJNchinna jaayate .. 71.. chittaspanditamevedaM graahyagraahakavad.hdvayam.h . chittaM nirvishhayaM nityamasaN^gaM tena kiirtitam.h .. 72.. yo.asti kalpitasa.nvR^ityaa paramaarthena naastyasau . paratantraabhisa.nvR^ityaa syaannaasti paramaarthataH .. 73.. ajaH kalpitasa.nvR^ityaa paramaarthena naapyajaH . paratantraabhinishhpattyaa sa.nvR^ityaa jaayate tu saH .. 74.. abhuutaabhinivesho.asti dvayaM tatra na vidyate . dvayaabhaavaM sa bud.hdhvaiva nirnimitto na jaayate .. 75.. yadaa na labhate hetuunuttamaadhamamadhyamaan.h . tadaa na jaayate chittaM hetvabhaave phalaM kutaH .. 76.. animittasya chittasya yaa.anutpattiH samaa.advayaa . ajaatasyaiva sarvasya chittadR^ishyaM hi tadyateH .. 77.. budhdvaa.animittataaM satyaaM hetuM pR^ithaganaapnuvan.h . viitashokaM tathaa kaamamabhayaM padamashnute .. 78.. abhuutaabhiniveshaaddhi sadR^ishe tatpravartate . vastvabhaavaM sa bud.hdhvaiva niHsaN^gaM vinivartate .. 79.. nivR^ittasyaapravR^ittasya nishchalaa hi tadaa sthitiH . vishhayaH sa hi buddhaanaaM tatsaamyamajamadvayam.h .. 80.. ajamanidramasvapnaM prabhaataM bhavati svayam.h . sakR^idvibhaato hyevaishha dharmo dhaatusvabhaavataH .. 81.. sukhamaavriyate nityaM duHkhaM vivriyate sadaa . yasya kasya cha dharmasya graheNa bhagavaanasau .. 82.. asti naastyasti naastiiti naasti naastiiti vaa punaH . chalasthirobhayaabhaavairaavR^iNotyeva baalishaH .. 83.. koTyashchatasra etaastu grahairyaasaaM sadaa.a.avR^itaH . bhagavaanaabhiraspR^ishhTo yena dR^ishhTaH sa sarvadR^ik.h .. 84.. praapya sarvaGYataaM kR^itsnaaM braahmaNyaM padamadvayam.h . anaapannaadimadhyaantaM kimataH paramiihate .. 85.. vipraaNaaM vinayo hyeshha shamaH praakR^ita uchyate . damaH prakR^itidaantatvaadevaM vidvaaJNshamaM vrajet.h .. 86.. savastu sopalambhaM cha dvayaM laukikamishhyate . avastu sopalambhaM cha shuddhaM laukikamishhyate .. 87.. avastvanupalambhaM cha lokottaramiti smR^itam.h . GYaanaM GYeyaM cha viGYeyaM sadaa buddhaiH prakiirtitam.h .. 88.. GYaane cha trividhe GYeye krimeNa vidite svayam.h . sarvaGYataa hi sarvatra bhavatiiha mahaaviyaH .. 89.. heyaGYeyaapyapaakyaani viGYeyaanyagrayaaNataH . teshhaamanyatra viGYeyaadupalambhastrishhu smR^itaH .. 90.. prakR^ityaa.a.akaashavajGYeyaaH sarve dharmaa anaadayaH . vidyate na hi naanaatvaM teshhaaM kvachana kiJNchana .. 91.. aadibuddhaaH prakR^ityaiva sarve dharmaaH sunishchitaaH . yasyaivaM bhavati kshaantiH so.amR^itatvaaya kalpate .. 92.. aadishaantaa hyanutpannaaH prakR^ityaiva sunirvR^itaaH . sarve dharmaaH samaabhinnaa ajaM saamyaM vishaaradam.h .. 93.. vaishaaradyaM tu vai naasti bhede vicharataaM sadaa . bhedanimnaaH pR^ithagvaadaastasmaatte kR^ipaNaaH smR^itaaH .. 94.. aje saamye tu ye kechid.hbhavishhyanti sunishchitaaH . te hi loke mahaaGYaanaastachcha loko na gaahate .. 95.. ajeshhvajamasaN^kraantaM dharmeshhu GYanamishhyate . yato na kramate GYaanamasaN^gaM tena kiirtitam.h .. 96.. aNumaatre.api vaidharme jaayamaane.avipashchitaH . asaN^gataa sadaa naasti kimutaa.a.avaraNachyutiH .. 97.. alabdhaavaraNaaH sarve dharmaaH prakR^itinirmalaaH . aadau buddhaastathaa muktaa budhyanta iti naayakaaH .. 98.. kramate na hi buddhasya GYaanaM dharmeshhu taayinaH . sarve dharmaastathaa GYaanaM naitad.hbuddhena bhaashhitam.h .. 99.. durdarshamatigambhiiramajaM saamyaM vishaaradam.h . bud.hdhvaa padamanaanaatvaM namaskurmo yathaabalam.h .. 100.. .. iti gauDapaadaacharyakR^itaa maaNDuukyopanishhatkaarikaaH sampuurNaaH .. .. OM tatsat.h .. ##